数学・工学事典

回転

% 空間のベクトル場 $\vt{a}=a_x\vt{i}+a_y\vt{j}+a_z\vt{k}$ に対して, 微分演算子 % \begin{align*} \nabla = \vt{i}\frac{\partial}{\partial x} + \vt{j}\frac{\partial}{\partial y} + \vt{k}\frac{\partial}{\partial z} \end{align*} % を用いて, % \begin{align*} \nabla\times\vt{a} &=\left(\vt{i}\frac{\partial}{\partial x} +\vt{j}\frac{\partial}{\partial y} +\vt{k}\frac{\partial}{\partial z}\right) \times (a_x\vt{i}+a_y\vt{j}+a_z\vt{k}) \\ &= \left|\begin{array}{cC{2em}c} \vt{i} & \frac{\partial}{\partial x} & a_x \\[0.5em] \vt{j} & \frac{\partial}{\partial y} & a_y \\[0.5em] \vt{k} & \frac{\partial}{\partial z} & a_z \end{array}\right| \\ &= \vt{i}\left|\begin{array}{C{2em}c} \frac{\partial}{\partial y} & a_y \\[0.5em] \frac{\partial}{\partial z} & a_z \end{array}\right| - \vt{j}\left|\begin{array}{C{2em}c} \frac{\partial}{\partial x} & a_x \\[0.5em] \frac{\partial}{\partial z} & a_z \end{array}\right| + \vt{k} \left|\begin{array}{C{2em}c} \frac{\partial}{\partial x} & a_x \\[0.5em] \frac{\partial}{\partial y} & a_y \end{array}\right| \\ &= \left( \frac{\partial a_z}{\partial y}-\frac{\partial a_y}{\partial z} \right)\vt{i} - \left( \frac{\partial a_z}{\partial x}-\frac{\partial a_x}{\partial z} \right)\vt{j} + \left( \frac{\partial a_y}{\partial x}-\frac{\partial a_x}{\partial y} \right)\vt{k} \end{align*} % と定められるベクトル場を $\vt{a}$ の\ommindex{回転}{かいてん}といい, $\rot{\vt{a}}$ または $\curl{\vt{a}}$ と表す。

回転の性質

% ベクトル場 $\vt{a}$, $\vt{b}$, スカラー場 $\varphi$ および定数 $c$ に対して, 次の性質が成り立つ。 % \begin{enumerate} \item[(1)] $\rot(c\,\vt{a})=c\,(\rot\vt{a})$ \item[(2)] $\rot(\vt{a}+\vt{b})=\rot\vt{a} +\rot\vt{b}$ \item[(3)] $\rot(\varphi\,\vt{a})= (\grad\varphi)\times\vt{a} +\varphi\,(\rot\vt{a})$ \item[(4)] $\rot(\grad\varphi) =\vt{0}$ \item[(5)] $\div(\rot\vt{a})=0$ \end{enumerate} %